آیت الله سید حسین طباطبایی قمی
آیت الله العظمی قمی تحصیلات ابتدایی خود را در قم شروع کرد و تا اوان بلوغ در قم به تحصیل مبادرت ورزید و سپس در پی تکمیل تحصیلات راهی تهران شد و درسهای دوره سطح مانند معالم، قوانین، شرح لمعه، و رسائل و مکاسب را نزد اساتید آن حوزه خواند و سپس در 22 سالگی عازم مکه و مدینه شد.
در بازگشت از سرزمین وحی، وارد نجف اشرف گردید و پس از زیارت راهی سامرا شد و در جلسه درس آیه الله میرزا محمد حسن شیرازی شرکت کرد و پس از دو سال اقامت در سال 1306 قمری بار دیگر به تهران بازگشت.
این بار در شهر تهران از محضر اساتید بزرگی همچون: آقا علی مدرّس، میرزا ابوالحسن جلوه، میرزا علی اکبر حکمی یزدی، میرزا هاشم رشتی، شیخ علی نوری، میرزا ابوالحسن کرمانشاهی، میرزا محمود قمی، شیخ عبدالمحسن مدرس ریاضی، شیخ فضل الله نوری و میرزا محمد حسن آشتیانی کسب فیض کرد و پس از پنج سال تحصیل تهران را به مقصد عراق ترک کرد.
حاج آقا حسین در شهر مقدس نجف اشرف در محفل درس اساتیدی چون: میرزا حبیب الله رشتی، حاج آقا رضا همدانی، آخوند ملا علی نهاوندی، آخوند محمدکاظم خراسانی، سید محمد کاظم یزدی و دیگر بزرگان کسب فیض کرد.
سپس در سال 1321 قمری وارد سامرا گردید و در درسهای آیت الله میرزا محمد تقی شیرازی شرکت جست و مراتب عالی علمی را یکی پس از دیگری پشت سر نهاد. استاد بزرگوارش نیز عنایت خاصی به وی داشت و مقلدان خود را در مسائل احتیاطی به ایشان ارجاع میداد که این امر به این معنی بود که آیت الله قمی پس از میرزا، اعلم مجتهدان آن زمان میباشد.
با توجه به درخواست اهالی مشهد از محضر آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی، در فرستادن عالمی با تقوا و مجتهدی دانا، ایشان حاج آقا حسین قمی را در پذیرش این امر خطیر مناسب دانسته و سفر به مشهد واقامت در آنجا را به وی پیشنهاد کرد. ایشا ن پس از ده سال سکونت در سامرا، به سوی آستان قدس امام هشتم علیه السلام عزم سفر کرد.
آیت الله حاج آقا حسین قمی با ورود به مشهد، با برپایی نماز جماعت، ارتباط خود را با مردم برقرار کرد و با پاسخگویی به سؤالات مردم و رسیدگی به وضعیت محرومان و مستضعفان پرداخت و زعامت و سرپرستی حوزه علمیه را به عهده گرفت و علاوه بر رسیدگی به امور محصلان علوم دینی، دانش فقه و اصول را برای طالبان علم، در منزل خود تدریس میکرد.
گرچه مرحوم قمی از دادن رساله و قبول مسوولیت مرجعیت امتناع میکرد، ولی با اصرار و مراجعه فراوان جمع زیادی از متدینین، رساله احکام فارسی ایشان در سال 1351 قمری به چاپ رسید و مرجعیت ایشان از آن تاریخ آغاز گردید.
از آنجایی که مرحوم حاج آقا حسین نسبت به اقدامات ضد مذهبی رضاخان همیشه موضع سختی میگرفت، سرانجام پس از قیام خونین مسجد گوهرشاد، رژیم ستم شاهی پهلوی، مدتی ایشان را در تهران توقیف و در نهایت، در سال 1354 قمری به عراق تبعید کرد. به همین علت از این سال به بعد مرجعیت ایشان به کربلا منتقل شد.
اما بعد از درگذشت آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، مرحوم قمی نیز کربلا را بعد یازده سال ترک کرد و به نجف اشرف منتقل شد.
علما و مجتهدان نجف اشرف با از دست دادن آیت الله اصفهانی در پی مرجع عام دیگری، برای سپردن مرجعیت عامه و سرپرستی حوزه نجف اشرف به او بودند و تنها شخصیت ارزنده والامقام حضرت آیت الله قمی را لایق این مسؤولیت میدانستند. پس از اصرار فراوان ایشان چارهای جز قبول ندید و این امر را قبول کرد.
شاگردان و تالیفات
اما آیت الله حاج آقا حسین قمی آثار ارزندهای در ابواب مختلف فقه از خود به یادگار گذاشته است که عبارتند از:حاشیه بر عروه الوثقی، حاشیه بر رساله ارث و نفقات، حاشیه بر رساله ربائیه رضاعیه، حاشیه بر صحه‌المعاملات، حاشیه بر مجمع المسائل، الذخیره الباقیه فی العبادات و المعاملات، مختصر الاحکام، طریق النجاه، منتخب الاحکام، مناسک حج، ذخیره العباد و هدایه الانام فی المسائل الحلال و الحرام.
در آیینه اخلاق
پرهیز از خلف وعده
او بارها برای تربیت دیگران میفرمود: «در نظر ندارم در تمام عمر و ایام حیاتم حتی یک مرتبه خلف وعدهای نموده باشم.»
برپایی درس و بحث در شبهای احیا
درس در بحثهای علمی آن بزرگوار حتی در شبهای احیای ماه مبارک رمضان دایر بود. در حالی که مردم در کنار مرقد پاک سیدالشهداء ـ علیه السلام ـ سخت مشغول خواندن قرآن، زیارت و انجام اعمال شب قدر بودند، ایشان به درس و بحث مشغول میگشت.
شیوه انتخاب همسفر
او هر گاه قصد مسافرت به جایی را داشت با کسانی که در بحث خصوصی او حاضر میشدند همسفر میشد تا درس سفر مشغول مباحثه شوند.
به خاطر رفاقت وارد جهنم نمیشوم
حاج آقا حسین قمی در دوستی، بر رفاقت صحیح، فوق العاده پایبند بود و رفیق را تاجایی دوست داشت که حدود اسلامی اجازه میداد و هرگز حاضر نبود به خاطر دوستی، ضوابط شرعی را به هیچ مقدار و تحت هیچ عنوانی زیر پا بگذارد.
فراسوی فروتنی
روزی گروهی از برادران عرب زبان که به حرم امام حسین ـ علیه السلام ـ آمده بودند در نماز جماعت حاج آقا حسین قمی شرکت کردند. بعد از اتمام نماز به حضور آقا رسیدند و گفتند: ما به شما اقتدا کردیم در حالی که اطمینان به صحت قرائت شما نداشتیم، چون اصل زبان شما ایرانی است! حاج آقا حسین در پاسخ به آنان با تواضع و فروتنی فرمود: «من هم اینک نزد شما مینشینم و حمد و سوره را قرائت میکنم تا مطمئن شوید.»
حضرت آیت الله العظمی قمی پس از چند ماه از فوت آیت الله اصفهانی، در چهاردهم ربیعالاول سال 1366 هجری قمری در نجف از دنیا رفت و در جوار مرقد حضرت مولی الموحدین علی(ع) به خاک سپرده شد.
مرحوم آیت الله سید محمدهادی میلانی نقل میکند: "به حرم سیدالشهداء مشرف شدم، حاج آقا حسین قمی بالای سر مطهر نشسته بودند، به من اشاره نموده، نزد ایشان رفتم و آقا اظهار داشتند: ریاست و مرجعیت دینی بعد از آسید ابوالحسن به من روی آورده و من میترسم به دینم لطمه بخورد! من دعا میکنم شما آمین بگویید : خدایا! اگر این ریاست به دین من مضر است، جان مرا بگیر! سپس آن قدر گریه کردند که زمین از آب دیده ایشان تر شد."
منابع
سایت فرهنگی اعتقادی فطرت
گنجینه دانشوران، احمد رحیمی، قم، سال 1339.
حاج آقا حسین قمی، محمد باقر پورامینی.
نور علم، سال دوم، شماره اول.
حوزه، شماره سیام.
